GÜVENLİK SORUŞTURMASI VE ARŞİV ARAŞTIRMASI

24018 sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanan 12 Nisan 2000 tarihli "Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliği’ ile güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının tanımları yapılmış, soruşturmanın kapsamı, ilgili makamları ve araştırılacak hususları ortaya konulmuştur. Söz konusu Yönetmeliğin 4. maddesinin f ve g bentlerinde yer aldığı üzere;

Arşiv araştırması: Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerinde ilişiği ile adli sicil kaydının ve hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının mevcut kayıtlardan saptanmasını,

Güvenlik soruşturması: Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerinde ilişiği ile adli sicil kaydının ve hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının, yıkıcı ve bölücü faaliyetlerde bulunup bulunmadığının, ahlaki durumunun, yabancılar ile ilgisinin ve sır saklama yeteneğinin mevcut kayıtlardan ve yerinden araştırılmak suretiyle saptanması ve değerlendirilmesini

ifade etmektedir.

Bu Yönetmelik kapsamında hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırılması yapılacak kişiler kamu kurumlarının gizlilik arz eden kadrolarında yer alacak kişilerdir. İlgili kişiler Yönetmeliğin 2. maddesinde sayılmıştır.

03.10.2016 tarihli 676 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin yürürlüğe girmesiyle 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu‘nun 48. maddesine  "güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması şartı" getirilerek yalnızca gizlilik arz eden değil istisnasız kamuya atanmaya hak kazanan her bir kişi için bu soruşturma ve araştırmanın yapılacağına karar verilmiştir. Bu hükmün getirilmesinde o dönemde yaşanan terör örgütü faaliyetleri oldukça etkili olmuştur.

Kanun maddesine getirilen şartın yansıması olarak, 25.10.2018 tarihli ve 30576 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan 228 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yönetmeliği ‘nin 1. ve 2. maddelerine “ilk defa veya yeniden kamu hizmeti ve görevlerine atanacakları” ibaresi eklenmiştir. Böylece güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının kamu kurum ve kuruluşlarında çalışmaya hak kazanan tüm devlet memurları için gerçekleştirileceği hükme bağlanmıştır.

GÜVENLİK SORUŞTURMASI VE ARŞİV ARAŞTIRMASININ KALDIRILMASI

30963 Sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanan 29 Kasım 2019 tarihli Anayasa Mahkemesi kararı ile 657 Sayılı Kanuna eklenen “güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması” şartı kaldırılmıştır. Anayasa Mahkemesi iptal kararının gerekçesinde kişisel verilerin korunması hakkına dayanmakta ve kişisel verilerin ancak kişinin açık rızasıyla işlenebileceğine dikkat çekmektedir. Aksi durumun özel hayata saygı hakkına sınırlama getireceğine ve Anayasanın Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması başlıklı 13. maddesine ve Özel Hayatın Gizliliği başlıklı 20. maddesine aykırılık doğuracağına karar verilmiştir.

İptal kararının gerekçesinde de yer aldığı üzere kamu görevlerine atanacak kişiler için bir takım şartların getirilmesi doğal olup kamu hizmetinin etkin ve sağlıklı biçimde yürütülmesi açısından gereklidir. Fakat bu şart ve düzenlemelerin kapsamları, koşulları, sınırları belirlenmeli; keyfi ve kötüye kullanılmasının önüne geçilmelidir. Bu da temel çerçevenin kanunla çizilmesi ile mümkün olacaktır. Zira Anayasa’nın 128. maddesinde de yer aldığı üzere memurlar ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına ilişkin hususlar kanunla düzenlenmelidir. AYM ‘nin iptal kararında da devlet kurumlarına kamu personeli olarak girmeye hak kazanan adaylar hakkında yapılacak güvenlik soruşturması veya arşiv araştırmasının ayrı bir yasayla düzenlenmesi zorunluluğunun altı çizilmiştir.

Açıklanan sebepler neticesinde Anayasa Mahkemesi ilgili hükmün iptaline karar vermiştir. AYM ‘nin iptal kararının akabinde kanuni dayanak ortadan kalktığından ve uygulanmasıyla telafisi güç ve imkânsız zararlar doğacağından Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu ‘nun 16.12.2019 tarihli ve YD İtiraz No:2019/854 ve YD İtiraz No:2019/874 sayılı kararları ile Yönetmeliğin 1 ve 2 nci maddelerinde yer alan “ilk defa veya yeniden kamu hizmeti ve görevlerine atanacaklar” ibaresinin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmiştir.

4045 SAYILI KANUN HAKKINDA VERİLEN AYM KARARI

4045 Sayılı Kanuna 18.10.2018 tarihinde eklenen hüküm ile güvenlik soruşturması ve arşiv soruşturması yapmakla yükümlü idari makamlar maddede anılan kurumlardan bilgi ve belge almaya yetkili kılınmıştır. İlgili hüküm;

“(Ek: 18.10.2018-7148/29 md.) Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla görevli birimler, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında bakanlıklar ile kamu kurum ve kurutuşları arşivlerinden ve elektronik bilgi işlem merkezlerinden bilgi ve belge almaya, 4.12.2004 tarihli ve 5271 saydı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin on üçüncü fıkraları kapsamında tutulan kayıtlara ulaşmaya, Cumhuriyet başsavcılıkları tarafından yürütülen soruşturma sonuçlarını, kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlar ile kesinleşmiş mahkeme kararlarını almaya yetkilidir.”

Alınan bu bilgi ve belgelerin ne şekilde, hangi makamlarca elde edileceği, ne suretle kullanılacağı, ne kadar süre ile saklanacağı gibi hususlar hakkında hiçbir düzenlemeye yer verilmemesi ise idarenin keyfiliğine yol açabilecektir. Hukuk devletinde kanuni düzenlemelerin kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net, anlaşılır, uygulanabilir ve nesnel olması ve kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesi gerekir. Belirli ve öngörülebilir düzenlemeler içermeyen hüküm hukukun en temel ilkelerinden olan hukuki öngörülebilirlik ilkesini zedelemektedir. Bu sebeple Anayasa Mahkemesi 31112 Sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanan 28.04.2020 tarihli kararı ile söz konusu hükmün iptaline karar vermiştir.

YENİ DÜZENLEME TEKLİFİ

Geçtiğimiz günlerde TBMM İçişleri Komisyonu tarafından kabul edilen Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu Teklifi, ilk kez veya yeniden kamu hizmeti ve görevlerine atanacaklar için yapılacak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması hakkında yeni düzenlemeler getirmektedir. Teklif, Anayasa Mahkemesi ‘nin iptal kararlarına dayanak olan; elde edilecek verilerin kullanılmasına ilişkin temel ilkeleri, kimler hakkında yapılacağını, araştırma konusu edilecek bilgi ve belgelerin neler olduğunu, bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağını, hangi mercilerin soruşturma ve araştırma yapacağını, değerlendirme komisyonunun oluşumu ve çalışma usul, esaslarını, veri güvenliği ile verilerin saklanma ve silinme sürelerini düzenlemektedir.

Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması

Yapılan kanun teklifi ile güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması ayrı maddelerde tanımlanarak kapsamları genişletilmiştir.

Arşiv Araştırması: Kişinin,

- Adli sicil kaydının,

- Kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının,

- Hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının,

- Hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları ve kamu davasının açılmasının ertelenmesine ilişkin kararlar ile hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,

- Kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının

mevcut kayıtlardan tespit edilmesidir.

Güvenlik Soruşturması: Arşiv araştırmasındaki hususlara ilave olarak kişinin,

- Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal verilerinin,

- Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,

- Terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığının

mevcut kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.

Güvenlik soruşturmasına görevin gerektirdiği niteliklere etkisi yönüyle kişinin eşi ile birinci derece kan ve sıhri hısımları da dâhil edilir.

Söz konusu hüküm ile kişinin sıhri hısımlarının da dâhil edilmesiyle kapsamın oldukça genişletilmesi, ceza hukukuna hâkim ilkelerden suçların ve cezaların şahsiliği ilkesiyle bağdaşmadığı gerekçesiyle eleştirilere maruz kalmaktadır.

Hakkında Güvenlik Soruşturması Yapılacak Kişiler

Kanun Teklifinin 3. maddesinde arşiv araştırmasının kimler hakkında yapılacağı yer almaktadır. İlgili hükme göre arşiv araştırması “statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar” hakkında yapılacaktır. 2 nci fıkrasında ise hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması birlikte yapılacaklar sayılmıştır:

- Kurum ve kuruluşlarda, yetkili olmayan kişilerin bilgi sahibi olmaları halinde devlet güvenliğinin, ulusal varlığın ve bütünlüğün, iç ve dış menfaatlerin zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği bilgi ve belgelerin bulunduğu gizlilik dereceli birimler

- Milli Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, jandarma, emniyet, sahil güvenlik ve istihbarat teşkilatlarında çalıştırılacak kamu personeli

- Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde çalışacak personel,

- Üst kademe kamu yöneticileri,

- Özel kanunları uyarınca güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına tabi tutulan kişiler,

- Milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis, hizmetlerde statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın i istihdam edilenler

hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması birlikte yapılacaktır.

Yetkili Birim

Kanun teklifine göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikleri tarafından yerine getirilecek olup ilgili birimler kendilerine iletilen taleple sınırlı olacaklardır. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşları arşivlerinden ve elektronik bilgi işlem merkezlerinden gerekli bilgi ve belgeler ile bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendi kapsamındaki mahkeme kararı ve kayıtları almaya yetkilidir.

Değerlendirme Komisyonu

Düzenleme ile getirilmesi planlanan en önemli değişikliklerden biri de yaptırılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesi amacıyla kurulacak olan Değerlendirme Komisyonu ‘dur. İlgili kurum ve kuruluşlarda en üst amirin görevlendireceği üç kişiden az olmamak üzere kurulacak olan Komisyon, kendisine iletilen memuriyet veya kamu görevlerine uygunluğun değerlendirilmesini sağlayacak yorum içermeyen olgusal verilere ilişkin nesnel ve gerekçeli değerlendirmelerini yazılı olarak atamaya yetkili amire sunacaktır. Mahkemeler tarafından istenildiği takdirde de bu bilgileri ilgili mahkemeye sunacaktır.

Kişisel Verilere Dair Temel İlkeler, Gizlilik ve Güvenlik

Tasarı ile Kişisel Verilerin Korunması Kanununun 4 üncü maddesinde belirtilen genel ilkelere atıf yapılmış ve güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında yapılan işlemlerde bu ilkelere aykırı hareket edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına konu kişisel verilerin doğru ve güncel olması esastır. Bu veriler, işlendikleri amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü olarak kullanılacaktır.

Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında kişinin istihbari faaliyetlere konu olmayan kişisel nitelikteki bilgileri elde edildiği takdirde bu konu hakkında bilgilendirilecek ve bu bilgilere erişmesi, bunların düzeltilmesi ve silinmesi hakkındaki taleplerine dair ilgili tedbirler alınacaktır. Ancak kişiye verilemeyecek bilgilere de Tasarıda değinilmiştir. İlgili hükme göre millî savunma, millî güvenlik, kamu güvenliği, kamu düzeni ve ekonomik güvenlik ile ilgili istihbarat faaliyetleri kapsamında elde edilen bilgiler kişiye verilemez.

Her evrede gizliliğe uyulacak ve ilgili bilgi ve belgeler yasal olarak bilmesi gerekenlerden başkasına verilmeyecek ve açıklanmayacaktır. Kişisel veriler amacı dışında işlenemeyecek ve aktarılamayacaktır. Elde edilen verilerin güvenliğine dair önlemleri alma yükümlülüğü güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla görevli birimler ile değerlendirme komisyonlarındadır.

Kişisel Verilerin Silinmesi ve Yok Edilmesi

İşlenme amacı ortadan kalkan kişisel veriler iki yılın sonunda değerlendirme komisyonlarınca silinerek yok edilecektir. İşlenme amacının kalkması bir zorunluluk olmayıp elde edilen kişisel veriler her durumda iki yılın sonunda silinerek yok edilecektir.

İstihbari faaliyete konu olmayacak nitelikteki güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına ait veriler de iki yılın sonunda silinerek yok edilecektir.

İşleme karşı mahkemelerde dava açılması durumunda bu verilerin silinerek yok edilmesi için kararın kesinleşmesi beklenecektir.

Cezai Hükümler

            Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması ve değerlendirilmesinde görevli olanlar tarafından kişisel verilerle ilgili suç veya kabahat işlenmesi hali Düzenleme ile cezai yaptırıma bağlanmıştır. Bu hususta suç işlendiği takdirde 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununun 17 nci maddesi hükümleri; kabahat işlendiği takdirde aynı Kanunun 18 inci maddesi hükümleri uygulanacaktır.

Değiştirilen ve Yürürlükten Kaldırılan Hükümler

- Hâkim ve savcı adaylığına atanacaklar ile hâkimlik ve savcılık mesleğine kabul edilecekler ve hâkim ve savcı sınıfı dışında kalan adlî ve idarî yargıda çalıştırılacak tüm personel hakkında arşiv araştırması yapılması yerine yeni düzenlemeye göre güvenlik soruşturması yapılacaktır.

- 1325 Sayılı Kanuna getirilecek ek madde ile Milli Savunma Bakanlığı nam ve hesabına Bakanlıkça belirlenen eğitim kurumları ile Millî Savunma Üniversitesine bağlı fakülte, yüksekokul, meslek yüksekokulu ve enstitülerde eğitim görecekler hakkında Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanununa göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacaktır.

- Sahil Güvenlik Komutanlığı nam ve hesabına eğitim-öğrenim görecekler, Jandarma Genel Komutanlığı nam ve hesabına eğitim-öğrenim görecekler, Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi ve buna bağlı eğitim-öğretim kurumlarında eğitim-öğrenim görecekler, Polis Akademisi ve buna bağlı eğitim-öğretim kurumları ile akademi nam ve hesabına diğer eğitim kurumlarında öğrenim görecek öğrenciler hakkında Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanununa göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacaktır.

- 1700 sayılı Dahiliye Memurları Kanununa getirilecek ek hüküm ile kaymakam adaylığına atanacaklar hakkında Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanununa göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacaktır.

Söz konusu Kanun Teklifi ile 4045 Sayılı “Güvenlik Soruşturması, Bazı Nedenlerle Görevlerine Son Verilen Kamu Personeli ile Kamu Görevine Alınmayanların Haklarının Geri Verilmesine ve 1402 Numaralı Sıkıyönetim Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun ”un yürürlükten kaldırılacağı da hükme bağlanmıştır.

Stj. Av. Vildan Ezgi IŞIK