REKABET YASAĞI SÖZLEŞMESİ

İşçinin Rekabet Etmeme Borcu:

İş akdinin devamı süresince işçinin sadakat borcu içinde yer alan işverenle rekabet etmeme yükümlülüğü, sözleşmenin bitiminden sonra ancak işçinin rekabet etmeyeceğine ilişkin bir hükmün iş akdine konulduğu veya bu konuda ayrı bir sözleşmenin (rekabet yasağı sözleşmesinin) yapıldığı hallerde mümkündür. Burada amaç, işverenin rekabet nedeniyle ortaya çıkabilecek haklı menfaati ile işçinin çalışma ve sözleşme özgürlüğünün dengelenmesidir.

Rekabet yasağına ilişkin sözleşmenin geçerli sayılabilmesi için yazılı yapılması gerekir. Sözleşmenin yapıldığı sırada işçi fiil ehliyetine sahip değilse rekabet yasağına dair düzenleme geçersizdir. Nitekim fiil ehliyeti bulunmayan işçinin kanuni temsilcisi tarafından veya onun onayıyla rekabet yasağı kararlaştırılamaz.

Rekabet yasağı tip iş akitleriyle, iç yönetmeliklerle veya bu belgelere atıf yapılmak suretiyle düzenlenemez.

Rekabet Yasağının Koşulları:

1. İşverenin Korunmaya Değer Haklı Bir Menfaatinin Varlığı:

1.a. İşçinin, üretim sırları veya işverenin işleri hakkında bilgi edinme olanağı bulunmalıdır. Bunların mahrem bilgi ve sır niteliği taşıması gerektiğinden genellikle bu bilgilere ulaşması mümkün olmayan vasıfsız ve alt kademede çalışan işçilerle yapılan rekabet yasağı sözleşmeleri geçerli sayılmamaktadır.

1.b. İşçinin müşteri çevresi hakkında bilgi edinme olanağı bulunmalıdır. Müşteri çevresinin işçinin ehliyeti, kişisel yeteneği ve bilgisi dolayısıyla sağlanmış olduğu hallerde (örn: avukat, doktor) yapılan rekabet yasağı sözleşmeleri geçerli değildir.

1.c. İşverenin önemli bir zarara uğrama ihtimali olmalıdır. Zararın fiilen ortaya çıkması zorunlu değildir. Önemli bir zarar verme tehlikesinin olması rekabet yasağı sözleşmesinin yapılması için yeterlidir.

2. İşçinin Ekonomik Geleceğinin Tehlikeye Düşürülmemesi:

Rekabet yasağı, işçinin ekonomik geleceğini tehlikeye düşürecek biçimde, uygun olmayan sınırlamalar içeremez. Söz konusu sınırlamalar neticesinde işçiye mesleğini icra etme yasağı getirilmesinin önüne geçilmiştir. Hakkaniyete aykırı olan sınırlamalar 3 başlıkta toplanmaktadır:

2.a. Yer Bakımından: İşverenin fiilen yürüttüğü faaliyet alanının sınırları içerisinde işçinin rekabet yasağı yükümlülüğü devam edecektir. Ancak bu alanın dışında işverenin korunmaya değer menfaatinden bahsedilemeyeceği için rekabet yasağının bir hükmü kalmayacaktır.

2.b. Zaman Bakımından: Rekabet yasağının süresi özel durum ve koşullar dışında 2 yılı aşamaz.

2.c. İşin Türü Bakımından: Rekabet yasağı işverenin tüm faaliyet alanını kapsamamaktadır. İşçinin işletmede fiilen yapmakta olduğu işi ile doğrudan ilgili, somut göreviyle ilgili kalmalıdır.

Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Hukuka Aykırılığı:

 Rekabet yasağı sözleşmesi yapıldığı sırada,

- İşçi fiil ehliyetine sahip değilse,

- Yazılı şekil şartlarına uyulmamışsa,

- İşçinin, işverenin müşteri çevresi, üretim sırları veya işyerinde yapılan işler hakkında bilgi edinme olanağı yoksa,

- İşverene önemli bir zarar verme ihtimali yoksa

yapılan rekabet yasağı sözleşmesi geçersizdir.

Geçerlilik koşullarının varlığının ispat yükü işverene aittir.

Kısmi geçersizlik söz konusu olup kural olarak rekabet yasağının geçersizliği iş akdinin tümünün geçersizliği sonucunu doğurmaz.

TBK m.445/2 ‘ye göre yargıca kapsamı veya süresi bakımından aşırı rekabet yasaklarını sınırlama yetkisi tanımıştır. Hakkaniyete uygun sınırlar içine çekebilir.

Rekabet Yasağına Aykırı Davranışın Sonuçları:

A. İşverenin Zararını Tazmini

Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, TBK m.112 gereğince kusursuzluğunu ispat etmediği sürece işverenin uğradığı bütün zararları gidermekle yükümlüdür. İşverenin uğradığı zarar ise müspet zarardır.

İşçinin rekabet yasağına aykırı davranışı ile zararı doğuran ihlal, eğer işçinin yanında çalıştığı yeni işverence yapılmış haksız bir rekabet doğuruyorsa yeni işveren de işçi ile birlikte müteselsilen sorumlu olacaktır.

B. İşçinin Cezai Şart Ödemesi

İşverenin rekabet yasağının ihlali nedeniyle zarara uğradığını ispatlaması kolay olmadığından rekabet yasağına aykırılığın yaptırımı olarak genelde iş akitlerinde cezai şartın kararlaştırılması yoluna gidilmektedir. TBK m.180/1 ‘e göre işverenin herhangi bir zararı ispatlamak zorunda bulunmaksızın sözleşmede kararlaştırılan cezai şartı isteyebilmesi olanağı vardır. Cezai şartı isteyebilmesi için işverenin rekabet yasağının ihlal edildiğini kanıtlaması yeterlidir.

TBK m.446/2 ‘ye göre işçi, cezai şart olarak kararlaştırılan miktarı ödeyerek rekabet yasağına ilişkin borcundan kurtulabilir. Ancak bu kural yedek hukuk kuralıdır; aksi kararlaştırılabilir.

İşverenin uğradığı zarar cezai şartı aşıyorsa ve işveren, işçinin kusurunu ispat ettiyse işçi, aşan kısmı tazminle yükümlüdür.

TBK m. 182/son gereğince cezai şart aşırı yüksek ise yargıç tarafından indirime tabi tutulabilir.

C. Rekabet Yasağına Aykırı Davranışın Sona Erdirilmesi

İşverenin, işçinin rekabet yasağına aykırı davranışının sona erdirilmesini talep edebilmesi için belirli koşulların varlığı gerekmektedir:

a. Kaçınmayı Talep Hakkı: İşçinin rekabet yasağı yükümlülüğüne aykırı davranışı halinde, rekabet oluşturan söz konusu faaliyetine son vermeye zorlanabileceği hususunda açıkça yazılı olarak bir hüküm rekabet yasağı sözleşmesinde yer almalıdır.

b. Rekabet sözleşmesinin ihlali nedeniyle işverenin cezai şart ve tazminatla karşılanamayacak ve sonradan telafi edilemeyecek kadar önemli bir zararının olması ve işçinin de ihlale yönelik davranışının dürüstlük kurallarına ağır bir biçimde aykırılık oluşturacak nitelikte olması gerekir.

Rekabet Yasağının Sona Ermesi:

Rekabet yasağı sözleşmesi, sözleşmede taraflarca kararlaştırılmış süre dolduğunda sona erer. İşçinin ölümü ya da tarafların bu yönde karşılıklı anlaşması da sözleşmeyi sona erdirir. Bunların dışında:

1. Yasağın Devamında İşverenin Gerçek Bir Yararının Kalmaması:

- Korunan bilgilerin sır olmaktan çıkması,

- Tamamen değişik bir müşteri çevresine hitap edecek biçimde işyerinin farklı bir bölgeye taşınması,

- İşyerinin faaliyet alanının değiştirilmesi

2. İşverenin Haklı Bir Neden Olmaksızın İş Akdini Feshi:

- İş akdinin haklı nedenle feshi halinde yasak devam eder.

3. İşçinin İşverene Yüklenebilen Bir Nedenle İş Akdini Feshi:

- İş akdi işçi tarafından haklı nedenle feshedilirse rekabet yasağı ortadan kakar.

- Derhal feshi gerektirecek ağırlıkta olmayan işverene yüklenebilecek bir nedenle iş akdi, işçi tarafından süreli feshedilirse rekabet yasağı sona erer.

İşyerinin Devrinin Rekabet Yasağına Etkisi:

İşyeri, iş akdi devam ederken devredilirse ve devralan işveren rekabet yasağı ile korunan iş sırlarını ve müşteri çevresini kullanan bir faaliyet sürdürüyorsa rekabet yasağı sözleşmesi de varlığını sürdürür. Zira rekabet yasağı sözleşmesi ekonomik bir nitelik taşır ve işyerinin devri ile bu sözleşme de devredilmiş olur.

Stj. Av. Vildan Ezgi IŞIK